De trage schildklier
Werking, oorzaken, symptomen, diagnose en behandeling
Bij een traagwerkende schildklier produceert de schildklier te weinig hormonen, waardoor alle organen in het lichaam langzamer gaan werken, waaronder het metabolisme. Hierdoor kunnen klachten ontstaan zoals vermoeidheid, brainfog, kouwelijkheid, gewichtsproblemen en somberheid.
De medische term voor een trage schildklier is hypothyreoïdie. Nederland telt naar schatting 500.000 mensen met de diagnose trage schildklier en nog eens eenzelfde aantal dat wel schildklierklachten rondloopt, maar nog geen diagnose heeft ontvangen.
Schildkliermedicatie zorgt voor aanvulling van de tekorten aan schildklierhormoon. Bij een groot deel van de schildklierpatiënten gaan hiermee de schildklierklachten over. Bij 10-15% van deze groep is dit niet het geval. Zij houden ondanks goede bloedwaarden last van restklachten. Het begrijpen van de werking van de schildklier(hormonen) en inzicht in de oorzaken van een trage schildklier geeft handvatten voor het verminderen van restklachten. Tijd dus om samen in de wereld van de trage schildklier te duiken.
De schildklier
De schildklier produceert schildklierhormoon. Het is één van de meest belangrijke hormoonklieren in het lichaam, omdat schildklierhormoon bij enorm veel processen betrokken is, zoals:
- groei en ontwikkeling
- energiehuishouding
- spijsvertering en metabolisme
- vetverbranding
- reguleren lichaamstemperatuur
- vochthuishouding
- hartslag en bloeddruk
- cholesterol- en calciumhuishouding
- psyche en hersenactiviteit
Dit is de reden waarom de schildklier ook wel de motor van het menselijk lichaam wordt genoemd.
Anatomie van de schildklier
De schildklier is een klein vlindervormig orgaantje gelegen onderaan de hals. De schildklier bestaat uit twee delen (kwabben) die in het midden met elkaar verbonden zijn. Het smalle verbindingsstuk ligt over de luchtpijp. In de directe omgeving van de schildklier liggen diverse zenuwbanen, bloedvaten, lymfevaten, slokdarm en de stembandzenuwen, wat dit halsgebied een druk gebiedje maakt.
De schildklierkwabben bestaan uit schildkliercellen (follikels) en c-cellen en aan de achterzijde van de kwabben liggen nog een viertal bijschildkliertjes. Zij maken allen hormonen aan.
- De c-cellen produceren calcitonine.
- De bijschildklierklieren maken parathormoon aan.
- De schildklierfollikels produceren schildklierhormoon.
De c-cellen en de bijschildklieren zijn samen verantwoordelijk voor het reguleren van het calcium- en fosfaatgehalte in het bloed. In dit artikel richt ik mij op de aanmaak en werking van de schildklierhormonen T4 en T3, die geproduceerd worden in de follikels van de schildklier.
Productie van schildklierhormoon
Op aansturing van de hersenen produceert de schildklier de hormonen T4 (90% ) en een beetje T3 (10%).
- Wanneer er te weinig schildklierhormoon in het bloed aanwezig is zorgen de hypothalamus en hypofyse ervoor dat de schildklier meer hormoon gaat produceren. Dit doen zij door de afgifte van signaalstofjes. De hypothalamus stuurt TRH (Thyroid Releasing Hormone) naar de hypofyse, die op zijn beurt TSH (Thyroid Stimulating Hormone) naar de schildklier stuurt.
- De schildklier start nu de productie op. Een klein deel wordt als voorraad opgeslagen in de schildkliercellen en de rest wordt afgegeven aan het bloed.
- Zodra er weer voldoende schildklierhormoon in het bloed aanwezig is, dan geven de twee hersenorgaantjes minder TRH en TSH af, waardoor de schildklier minder hormonen gaat produceren. Dit systeem wordt de negatieve feedbackloop genoemd.
Wanneer de schildklier niet in staat is om voldoende hormonen te produceren, dan zullen de waarden voor TRH en TSH stijgen. Dit is de reden dat in een standaard schildklier bloedonderzoek altijd gekeken wordt naar de waarde voor TSH.
Werking van schildklierhormonen
T4 is zelf weinig actief en moet door het lichaam worden omgezet in de meest actieve vorm T3. Om van T4 naar T3 te komen, moet één jodiummolecuul van T4 worden afgeknipt. Het schaartje waarmee wordt afgeknipt heet dejodase. Dit proces gebeurt continue overal in het lichaam, maar vooral in de lever, nieren, spieren en hersenen.
Schildklierhormonen T4 en T3 verplaatsen zich door het bloed met transporteiwitten genaamd Thyroxine Bindend Globuline (TBG). Je kunt deze transporteiwitten vergelijken met taxi’s die de hormonen naar de plek van bestemming brengen. Een hormoon aan boord van een taxi noemen we ‘gebonden’. Alleen vrije hormonen zijn beschikbaar om aan het werk te gaan. Vrije T3 wordt ook wel FT3 genoemd (Free T3). Aangekomen op plaats van bestemming zal de FT3 via de T3-receptor de cel ingaan om zijn boodschap af te geven en een proces op te starten.
Al deze stappen, van aansturing door de hersenen, tot omzetting van schildklierhormoon in een andere vorm, tot aan het betreden van de cel via de T3-receptoren noemen we de Schildklier Route. In deze video vertel ik hier meer over.
Alleen vrije hormonen zijn vrij om hun werk te doen.
Dit is de reden dat in een standaard schildklier bloedonderzoek altijd gekeken wordt naar de waarde voor FT4.
De trage schildklier
Bij een traagwerkende schildklier produceert de schildklier te weinig hormonen. De medische term voor een trage schildklier is hypothyreoïdie. Nederland telt naar schatting 500.000 mensen met de diagnose trage schildklier en nog eens eenzelfde aantal mensen dat met schildklierklachten rondloopt, maar nog geen diagnose heeft ontvangen. Hypothyreoïdie komt ongeveer acht tot tien keer minder vaak voor bij mannen, waardoor deze groep nog wel eens over het hoofd wordt gezien.
Met een tekort aan schildklierhormoon gaan diverse processen in het lichaam trager lopen. Hierdoor kan een breed scala aan klachten ontstaan, die van persoon tot persoon en ook van tijd tot tijd kunnen wisselen.
Klachten bij een trage schildklier Vrouwen
De meeste genoemde klachten bij vrouwen zijn:
- Intense vermoeidheid en lusteloosheid
- Kouwelijkheid
- Vergeetachtigheid, moeite met concentreren
- Pijn in gewrichten
- Verminderde spiermassa en kracht
- Neerslachtigheid, depressieve gevoelens
- Haaruitval, droog of broos haar
- Vocht vasthouden
- Krakende, hese stem
- Zwelling in de hals
- Uitvallen buitenzijde wenkbrauwen
- Opgeblazen gevoel, verstoppingen
- Spijsverteringsklachten
- Droge huid
- Verlaagd libido
- Menstruatieklachten en onvruchtbaarheid (door geen ovulatie)
- Gewichtstoename, of juist gewichtsverlies
Klachten bij een trage schildklier Mannen
De meeste genoemde klachten bij mannen zijn:
- Intense vermoeidheid en lusteloosheid
- Kouwelijkheid
- Vergeetachtigheid, moeite met concentreren
- Pijn in gewrichten
- Verminderde spiermassa en kracht
- Neerslachtigheid, depressieve gevoelens
- Flinke toename van haaruitval
- Opgeblazen gevoel, verstoppingen
- Spijsverteringsklachten
- Droge huid
- Zwelling in de hals
- Gewichtstoename, of juist gewichtsverlies
- Verlaagd libido
- Mannelijke borstvorming
- Erectiestoornissen
- Vertraagde zaadlozing of vroegtijdige ejaculatie
- Testiculaire atrofie
- Onvruchtbaarheid (vanwege een laag aantal zaadcellen of een lage kwaliteit)
Oorzaak traagwerkende schildklier
In 90-95% van de gevallen wordt een trage schildklier veroorzaakt door de ziekte van Hashimoto. Dit is een auto-immuunziekte, waarbij de schildklier chronisch ontstoken is. Andere oorzaken van een traagwerkende schildklier zijn:
- Aangeboren afwijkingen aan de schildklier.
- Aansturingsproblemen door de hersenen.
- Als gevolg van medische ingreep of medicatie (Lithium bij depressies of bipolaire stroornis onderdrukt opname jodium of amiodarone bij hartritmestoornissen bevat grote hoeveelheden jodium, wat ontstekingen kan uitlokken .
- een (tijdelijke) ontsteking van de schildklier zoals een postpartum thyreoïditis.
- Tekort aan bouwstenen, zoals jodium.
Diagnose trage schildklier
Om tot een goede diagnose te komen zal de arts starten met een anamnese. Dit is een gesprek waarin de oorsprong en de scope van de klachten wordt besproken. Vervolgens zal de arts de schildklier bekijken en indien nodig bevoelen. Bij het vermoeden van een schildklieraandoening zal met behulp van een bloedonderzoek naar de waarden voor TSH en FT4 de diagnose trage schildklier (of hypothyreoïde) worden bevestigd of uitgesloten.
TSH is een goede graadmeter voor de productiecapaciteit van de schildklier. Is er te weinig FT4 in het bloed, dan stijgt TSH. Is de hoeveelheid T4 voldoende gestegen? Dan zal TSH dalen en binnen de referentiewaarden vallen. Bij mensen met een gezonde schildklierwerking (of euthyreoïdie) vallen de bloedwaarden binnen de referentiewaarden van de huidige richtlijnen:
TSH 0,4 – 4,0 MU/L
FT4 9 – 24 PMOL/L
Is TSH verhoogd dan wijst dit richting een traagwerkende schildklier en zijn er twee opties:
- Subklinische hypothyreoïdie – TSH is licht verhoogd, maar FT4 normaal
Bloedwaarden kunnen zich nog normaliseren. Daarom wordt afgewacht en worden elke drie maanden de bloedwaarden opnieuw gecontroleerd. Zodra TSH normaliseert wordt de controle gestaakt. - (Klinische) hypothyreoïdie (of trage schildklier) – TSH is verhoogd (> 10 mU/l) en FT4 laag. Dit is het moment waarop gestart wordt met de behandeling van een trage schildklier.
Behandeling trage schildklier
Een tekort aan schildklierhormoon wordt standaard aangevuld met T4-hormon (levothyroxine) schildkliermedicatie. Dit noemt men substitutietherapie. Stapsgewijs wordt de medicatie opgehoogd net zolang tot de bloedwaarden stabiliseren. Elke zes weken controleert de arts de bloedwaarden en indien nodig wordt de dosis bijgesteld. Dit instellen op de juiste dosis medicatie luistert nauw en kan maanden of zelfs langer duren.
Bij een grote groep patiënten verdwijnen de klachten als zij goed zijn ingesteld op de levothyroxine. Helaas is er ook een groep patiënten die zich zelfs bij goede bloedwaarden niet beter gaat voelen. Voor deze groep kan het aanvullend innemen van T3-hormoon (liothyronine) verbetering geven. De merknaam van dit medicijn is Cytomel. Dit wordt ook wel combinatietherapie genoemd, waarbij je naast T4 ook een beetje T3 medicatie slikt. Vraag je huisarts naar de mogelijkheden en verwijs naar de Richtlijnen Database voor Medisch Specialisten.
Er is ook een groep patiënten die noch op synthetisch T4, noch op de combinatie van T4 en T3 goed reageert. Voor hen kan natuurlijke schildkliermedicatie (NSH) een goede match zijn. Voor meer informatie over natuurlijk schildklierhormoon zie de website van de Vereniging van Gebruikers van Natuurlijk Schildklierhormoon (VGNS).
Levothyroxine is beschikbaar in diverse merken. Elk merk heeft dezelfde werkzame stof (levothyroxine), maar met een net iets andere samenstelling in hulpstoffen. Hierdoor is onnodig wisselen van merk niet gewenst. Zie ook artikel Stop ongewenst wisselen.
Wat is het verschil tussen referentiewaarden en optimale waarden?
Referentiewaarden of normaalwaarden worden opgesteld door laboratoria. Binnen de referentiewaarden vallen 95% van de analyseresultaten, verkregen bij onderzoek van de gekozen, gezonde bevolkingsgroep. Referentiewaarden gelden dus voor de gemiddelde gezonde mens. Voor mensen met een bepaalde aandoening zoals de ziekte van Hashimoto of een trage schildklier kan het soms zo zijn dat zij zich beter voelen bij afwijkende waarden; waarden die juist hoger of juist lager liggen. In de orthomoleculaire geneeskunde werken wij dan ook graag met optimale waarden.
Zo zijn de referentiewaarden voor TSH 0,4 – 4,0 pmol/l. Waarden binnen deze marge worden “goede bloedwaarden” genoemd. Ervaring leert dat de meeste schildklierpatiënten (en ook gezonde mensen) zich het best voelen met een TSH onder de 2, dichter naar de 1. De optimale waarde van TSH is dan ook 1,0 – 2,0 pmol/l.
Wanneer is het verstandig om een tussentijdse controle in te lassen?
Tijdens het instellen op schildkliermedicatie worden je bloedwaarden elke 6 weken gecontroleerd. Zijn je bloedwaarden goed en zijn de klachten minimaal of weg, dan volgt elke 3 maanden een bloedonderzoek. Is de situatie na een jaar nog stabiel dan volgt jaarlijks een controle bloedonderzoek.
Er zijn echter een aantal situaties waarin een tussentijds bloedonderzoek verstandig is:
- Bij starten of stoppen met andere medicatie die mogelijk een interactie hebben met levothyroxine. (zie bijsluiter van je medicatie)
- Indien je meer dan 7 kilo bent afgevallen of aangekomen. Het kan zijn dat je medicatie moet worden aangepast.
- Indien je een kinderwens hebt is het verstandig om TSH rond de 1 te brengen (en je antistoffen van Hashimoto zo laag mogelijk). Dit is tevens het moment waarop je met je huisarts afspreekt welke verhoging van je dagelijkse dosis je doorvoert op het moment dat je zwanger bent. (Tijdens de zwangerschap stijgt de vraag om schildklierhormoon met 40-100%, waardoor bij een trage schildklier de dosis schildkliermedicatie direct omhoog moet.) Laat dit ook vastleggen in je dossier.
- Indien klachten ineens terugkomen of verergeren, of wanneer je een gejaagd gevoel hebt is het ook verstandig om je bloedwaarden te laten controleren. Sommige mensen hebben in de winter iets meer medicatie nodig als in de zomer.
In welke blogs of podcastaflevering kan ik hier meer over leren?
- Wat moet ik doen als ik mijn schildkliermedicatie een dag vergeet?
- Hoe optimaliseer ik de inname van mijn schildkliermedicatie?
- Podcast: Q&A met endocrinoloog over arts bezoek en schildkliermedicatie.
- Handige bloedonderzoeken en bloedwaarden bij trage schildklier
- Nuchter bloedprikken ja of nee?
- Podcast: Q&A met endocrinoloog over bloedwaarden
- Of schrijf je in voor de minicursus Grip op je bloedwaarden. Een aantal keer per jaar organiseer ik deze belangrijke cursus. Kijk snel wanneer de volgende groep start.
Wanneer vraag ik een verwijzing naar een internist of endocrinoloog?
In principe is je huisarts de aangewezen persoon om een trage schildklier te behandelen. In sommige gevallen kan het toch slim zijn om een doorverwijzing aan te vragen naar een specialist. Dit kan een internist zijn of een internist met specialisatie endocrinologie, de wetenschap der hormonen.
Er wordt vaak verwezen naar een specialist:
- Bij het instellen op medicatie van een ouder iemand of wanneer iemand hartklachten heeft.
- Bij twijfel of het Hashimoto betreft of een aansturingsprobleem van de hersenen (hypofyse of hypothalamus)
- Bij verzoek tot combinatietherapie (wanneer T3 gewenst is)
- Wanneer iemand lastig in te stellen is, of langdurig ernstige vermoeidheidsklachten houdt.
Een endocrinoloog heeft vaak iets meer affiniteit met schildklierproblematiek, maar niet elk ziekenhuis beschikt over een endocrinoloog. Check dus bij jouw ziekenhuis of zij over een endocrinoloog beschikken als je daar de voorkeur voor geeft. Is die er niet, dan is een ander ziekenhuis soms een optie.
Schildklierklachten verminderen
Wat kun jij zelf doen om schildklierklachten te verminderen? Alles start bij het begrijpen van je diagnose.
- Is er sprake van de auto-immuunziekte Hashimoto, dan kan focus op het kalmeren van het immuunsysteem en het optimaliseren van de Schildklier Route veel winst opleveren.
- Heb jij een trage schildklier als gevolg van een operatie of medische ingreep, dan zal de focus liggen op aanpassingen van voeding en leefstijl, waarmee jij de Schildklier Route (o.a. de omzetting T4 naar T3) kan ondersteunen. In de video Een trage schildklier: Dit is wat je moet weten leg ik je gratis alles uit over de Schildklier Route.
Hier op mijn website vind je talloze gratis informatiebronnen, zoals de bovengenoemde video, de Happy Hashimoto Podcast, het blog met vele handige artikelen en een gratis Recepten e-book. Daarnaast bied ik ook diverse e-cursussen en natuurlijk mijn twee boeken Ik heb een trage schildklier. Wat nu? en Met een trage schildklier de overgang door. aan.
Mijn advies voor nu is start met het kijken van de 20 minuten durende video: Een trage schildklier: Dit is wat je moet weten.
Dit kun je direct doen, je hoeft geen emailadres achter te laten oid. Gewoon direct gratis je weetkracht vergroten.
Kun je daarna mijn hulp gebruiken bij verdere stappen? Kijk dan hier naar mijn ideale Hashimoto Herstelplan.
Graag gedaan.
