DOSSIER

Inleiding

Bij een traag werkende schildklier produceert de schildklier te weinig hormonen, waardoor alle organen in het lichaam langzamer gaan werken, waaronder het metabolisme. Hierdoor kunnen klachten ontstaan zoals vermoeidheid, brainfog, kouwelijkheid, gewichtsproblemen en somberheid.

De medische term voor een trage schildklier is hypothyreoïdie. Nederland telt naar schatting 500.000 mensen met de diagnose trage schildklier en nog eens eenzelfde aantal dat wel schildklierklachten rondloopt, maar nog geen diagnose heeft ontvangen. Hypothyreoïdie komt ongeveer acht tot tien keer vaker voor bij vrouwen. (Er zijn dus ook zeker mannen met deze aandoening!)

Met een tekort aan schildklierhormoon gaan diverse processen in het lichaam trager lopen. Hierdoor kan een breed scala aan klachten ontstaan, die van persoon tot persoon en ook van tijd tot tijd kunnen wisselen.

Schildkliermedicatie zorgt voor aanvulling van de tekorten aan schildklierhormoon. Bij een groot deel van de schildklierpatiënten gaan hiermee de schildklierklachten over. Bij 15-20% van deze groep is dit niet het geval. Zij houden ondanks goede bloedwaarden last van restklachten.

Het begrijpen van de werking van de schildklier(hormonen) en inzicht in de oorzaken van een trage schildklier geeft handvatten voor het verminderen van restklachten. Tijd dus om samen in de wereld van de trage schildklier te duiken.
Het doel van dit dossier is om in begrijpelijke taal betrouwbare informatie te verstrekken over de diagnose trage schildklier.

Inhoudsopgave

De Schildklier

• Anatomie van de schildklier
• productie van schildklierhormonen
• werking van schildklierhormonen

De trage schildklier

• Klachten bij een trage schildklier
• Oorzaken van een trage schildklier
• Diagnose van een trage schildklier
• Behandeling van een trage schildklier

De schildklier

De schildklier produceert de schildklierhormonen T4 en T3. Het is één van de meest belangrijke hormoonklieren in het lichaam, omdat deze schildklierhormoon bij enorm veel processen betrokken zijn, zoals:

• groei en ontwikkeling
• energiehuishouding
• spijsvertering en metabolisme
• vetverbranding
• reguleren lichaamstemperatuur
• vochthuishouding
• hartslag en bloeddruk
• cholesterol- en calciumhuishouding
• psyche en hersenactiviteit

Dit is de reden waarom de schildklier ook wel de motor van het menselijk lichaam wordt genoemd.

Anatomie van de schildklier

De schildklier is een klein vlindervormig orgaantje gelegen onderaan de hals. De schildklier bestaat uit twee delen (kwabben) die in het midden met elkaar verbonden zijn. Het smalle verbindingsstuk ligt over de luchtpijp. In de directe omgeving van de schildklier liggen diverse zenuwbanen, bloedvaten, lymfevaten, slokdarm en de stembandzenuwen, wat dit halsgebied een druk gebiedje maakt.

De schildklierkwabben bestaan uit schildkliercellen (follikels) en c-cellen en aan de achterzijde van de kwabben liggen nog een viertal bijschildkliertjes. Zij maken allen hormonen aan. In dit artikel richt ik mij op de aanmaak en werking van de schildklierhormonen T4 en T3, die geproduceerd worden in de follikels van de schildklier.

Productie van schildklierhormoon

Op aansturing van de hersenen produceert de schildklier de hormonen T4 (90%) en een beetje T3 (10%). Wanneer er te weinig schildklierhormoon in het bloed aanwezig is zorgen de hypothalamus en hypofyse ervoor dat er meer schildklierhormoon beschikbaar komt.

Deze aansturing gebeurt door de afgifte van signaalstofjes. De hypothalamus stuurt TRH (Thyroid Releasing Hormone) naar de hypofyse, die op zijn beurt TSH (Thyroid Stimulating Hormone) naar de schildklier stuurt. De schildklier start nu de productie op. Een klein deel wordt als voorraad opgeslagen in de schildkliercellen en de rest wordt direct afgegeven aan het bloed.

Zodra de hormoonspiegel weer stijgt schroeven de twee hersenorgaantjes hun TRH en TSH-afgifte terug, waardoor de schildklier minder hormonen gaat produceren. Dit systeem wordt de negatieve feedbackloop genoemd.

Wanneer de schildklier niet langer in staat is om voldoende hormonen te produceren, dan zal de waarde van TSH hoog blijven of zelfs stijgen. Dit is de reden waarom de werking van de schildklier altijd gecheckt wordt op basis van de waarde van TSH.

Werking van schildklierhormonen

T4 is zelf weinig actief en moet door het lichaam worden omgezet in de meest actieve vorm T3. Om van T4 naar T3 te komen, moet één jodiummolecuul van T4 worden afgeknipt. Het schaartje waarmee wordt afgeknipt heet dejodase. Dit proces gebeurt continue overal in het lichaam, maar vooral in de lever, nieren, spieren en hersenen.

Schildklierhormonen T4 en T3 verplaatsen zich door het bloed met transporteiwitten genaamd Thyroxine Bindend Globuline (TBG). Je kunt deze transporteiwitten vergelijken met taxi’s die de hormonen naar de plek van bestemming brengen. Een hormoon aan boord van een taxi noemen we ‘gebonden’. Alleen vrije hormonen zijn beschikbaar om aan het werk te gaan. Vrije T3 wordt ook wel FT3 genoemd (Free T3). Aangekomen op plaats van bestemming zal de FT3 de cel ingaan om zijn boodschap af te geven en een proces op te starten.

De trage schildklier

Bij een traag werkende schildklier produceert de schildklier te weinig hormonen, waardoor alle organen in het lichaam langzamer gaan werken, waaronder het metabolisme. Hierdoor kunnen klachten ontstaan zoals vermoeidheid, brainfog, kouwelijkheid, gewichtsproblemen en somberheid.

De medische term voor een trage schildklier is hypothyreoïdie. Nederland telt naar schatting 500.000 mensen met de diagnose trage schildklier en nog eens eenzelfde aantal dat wel schildklierklachten rondloopt, maar nog geen diagnose heeft ontvangen. Hypothyreoïdie komt ongeveer acht tot tien keer vaker voor bij vrouwen, waardoor de diagnose bij mannen nog wel eens over het hoofd wordt gezien. Ik nam hier ook een podcast over op.

Klachten bij een trage schildklier

Met een tekort aan schildklierhormoon gaan diverse processen in het lichaam trager lopen. Hierdoor kan een breed scala aan klachten ontstaan, die van persoon tot persoon en ook van tijd tot tijd kunnen wisselen.

De meeste genoemde klachten bij mannen zijn:

• Intense vermoeidheid en lusteloosheid
• Kouwelijkheid
• Vergeetachtigheid, moeite met concentreren
• Pijn in gewrichten
• Verminderde spiermassa en kracht
• Neerslachtigheid, depressieve gevoelens
• Flinke toename van haaruitval
• Opgeblazen gevoel, verstoppingen
• Spijsverteringsklachten
• Droge huid
• Zwelling in de hals
• Gewichtstoename, of juist gewichtsverlies
• Verlaagd libido
• Mannelijke borstvorming
• Erectiestoornissen
• Vertraagde zaadlozing of vroegtijdige ejaculatie
• Testiculaire atrofie
• Onvruchtbaarheid (vanwege een laag aantal zaadcellen of een lage kwaliteit)

Oorzaak trage schildklier

In 90-95% van de gevallen wordt een trage schildklier veroorzaakt door de ziekte van Hashimoto. Dit is een auto-immuunziekte, waarbij de schildklier chronisch ontstoken is. Andere oorzaken van een traagwerkende schildklier zijn:

• Aangeboren afwijkingen aan de schildklier.
• Aansturingsproblemen door de hersenen.
• Als gevolg van medische ingreep of medicatie (Lithium bij depressies of bipolaire stoornis onderdrukt opname jodium of amiodaron bij hartritmestoornissen bevat grote hoeveelheden jodium, wat ontstekingen kan uitlokken.)
• Een (tijdelijke) ontsteking van de schildklier zoals een postpartum thryreoïditis.
• Tekort aan bouwstenen, zoals jodium.

Diagnose trage schildklier

Om tot een goede diagnose te komen zal de arts starten met een anamnese. Dit is een gesprek waarin de oorsprong en de scope van de klachten wordt besproken. Vervolgens zal de arts de schildklier bekijken en indien nodig bevoelen. Bij het vermoeden van een schildklieraandoening zal met behulp van een bloedonderzoek naar de waarden voor TSH en FT4 de diagnose trage schildklier (of hypothyreoïdie) worden bevestigd of uitgesloten.

TSH is een goede graadmeter voor de productiecapaciteit van de schildklier. Is er te weinig FT4 in het bloed, dan stijgt TSH. Is de hoeveelheid T4 voldoende gestegen? Dan zal TSH dalen en binnen de referentiewaarden vallen. Bij mensen met een gezonde schildklierwerking (of euthyreoïdie) vallen de bloedwaarden binnen de referentiewaarden van de huidige richtlijnen:

• TSH 0,4 – 4,0 mu/l
• FT4 9 – 24 pmol/l

Is TSH verhoogd dan wijst dit richting een traag werkende schildklier en zijn er twee opties:

• Subklinische hypothyreoïdie – TSH is licht verhoogd, maar FT4 normaal. Bloedwaarden kunnen zich nog normaliseren. Daarom wordt afgewacht en worden elke drie maanden de bloedwaarden opnieuw gecontroleerd. Zodra TSH normaliseert wordt de controle gestaakt.
• (Klinische) hypothyreoïdie (of trage schildklier) – TSH is verhoogd (> 10 mU/l) en FT4 laag. Dit is het moment waarop gestart wordt met de behandeling van een trage schildklier.

Behandeling trage schildklier

Een tekort aan schildklierhormoon wordt standaard aangevuld met T4-hormon (levothyroxine) schildkliermedicatie. Dit noemt men substitutietherapie. Stapsgewijs wordt de medicatie opgehoogd net zolang tot de bloedwaarden stabiliseren. Elke zes weken controleert de arts de bloedwaarden en indien nodig wordt de dosis bijgesteld. Dit instellen op de juiste dosis medicatie luistert nauw en kan maanden of zelfs langer duren. Voor meer informatie over het instellen op medicatie en de verschillende opties voor medicatie, zie: Dossier Medicatie.

Aanvullende informatiebronnen

• Podcast 2 – Trage schildklier of Hashimoto
• Podcast 10 – Interview endocrinoloog over leven met een trage schildklier
• Podcast 12 – Interview met huidarts over leven met een trage schildklier
• Podcast 24 – Mannen met een trage schildklier
• Blog Een trage schildklier bij mannen
• Blog: is een trage schildklier erfelijk?
• Blog: waarom hebben meer vrouwen dan mannen een trage schildklier.